Arbeid macht frei

Deze bekende woorden staan boven de poort van het concentratiekamp Auschwitz in Polen. Waarschijnlijk door de Duitsers cynisch bedoeld want de intentie van dit kamp was dat niemand het levend zou verlaten en dat heel hard werken een middel was om mensen te laten sterven. Auschwitz was dan ook een vernietigingskamp.

Ongeveer op een uurtje rijden van Krakau liggen de voormalige kampen Auschwitz en Birkenau. Op de weg er naar toe krijgen we een film van drie kwartier te zien waarin een Russische cameraman vertelt welke verschrikkingen ze aantroffen bij de bevrijding van de kampen door het Rode Leger. Op dat moment waren er nog 6.500 mensen aanwezig. Degene die nog in staat waren te lopen zijn een paar dagen voor de bevrijding te voet verplaatst maar weinigen zijn door de extreme kou aangekomen. Ook werden er nog mensen de dag voor de bevrijding dood geschoten. De Duitsers hebben geprobeerd zoveel mogelijk bewijsmateriaal te vernietigen toen bleek dat de oorlog haar einde naderde in hun nadeel.

De rondleiding begint in het centrale kamp van Auschwitz. Birkenau en Monowitz (niets meer van over) behoren ook tot Auschwitz maar zijn later gebouwd toen bleek dat Auschwitz te klein was voor de grootse plannen van de Duitsers. In de voormalige barakken zijn exposities ingericht om aan de hand van foto’s en authentieke spullen de gruwelijkheid van alles duidelijk te maken. We zien een soort maquette waarop een doorsnee van de indeling van de gaskamers is nagemaakt. Het grootste deel lag onder de grond. Eerst moest men zich ontkleden omdat men onder de “douche”zou gaan. Er waren zelfs douchekopen aan het plafond genstalleerd maar hier was geen enkele waterleiding op aangesloten. Alles om paniek te voorkomen. In het plafond waren luiken waar door de bewakers kristallen met cyanide en zyklon B werden gegooid. Door de blootstelling aan zuurstof kwamen deze giftige stoffen vrij en stierven alle aanwezigen door inademing na maximaal 20 minuten. Vervolgens werden de lijken ontdaan van eventuele waardevolle dingen als sieraden, gouden tanden en hulpstukken zoals kunstbenen. De hoofden werden kaal geschoren en de lichamen werden naar de ovens gebracht om gecremeerd te worden.

In diverse ruimtes zijn allerlei overgebleven spullen zichtbaar zoals, schoenen, koffers, brillen, potten en pannen maar ook zo’n 2000 kg mensenhaar. De Duitsers maakten hier bijvoorbeeld kleden en sokken van. Alle persoonlijke spullen werden bij aankomst ingenomen en opgeslagen in zogenaamde warenhuizen. De bruikbare zaken werden naar Duitsland getransporteerd. De gevangenen noemden dit warenhuis Canada omdat dit land bekend stond als het beloofde land waar alles mogelijk was.

De sanitaire voorzieningen waren erbarmelijk, twee keer per dag mocht men naar het toilet. Dit was een open ruimte met een aantal toiletpotten dus geen privacy maar ook geen toiletpapier. In Birkenau was het nog schrijnender. Lange rijen van betonnen bakken met een gat er in. Van enige waardigheid bleef weinig over.

Om wat voor reden dan ook kon je zomaar gestraft worden. Praten onder het werk of een sigaret roken konden al strafbaar zijn. In een van de barakken waren in de kelder cellen gebouwd waar mensen stierven door gebrek aan zuurstof of werden uitgehongerd. Ook waren er staande cellen waar mensen na 12 uur hard werken de nacht staande door moesten brengen. Een bekend verhaal is dat van de priester Maximilian Kolbe. Omdat er een gevangene was ontsnapt werden er 10 andere geselecteerd voor executie. Een van hen begon te huilen en schreeuwen dat hij nooit meer zijn vrouw en kinderen zou zien. De priester stelde voor dat hij de straf zou ondergaan in plaats van de geselecteerde gevangene. Dit onverwachte aanbod werd toegestaan en Maximilian Kolbe werd naar de uithongeringscel gebracht. Na twee weken bleek hij nog in leven te zijn en is hij uiteindelijk gedood door een injectie. De priester is later heilig verklaard. De man wiens plaats hij innam heeft Auschwitz overleefd.

Er werden ook gruwelijke medische experimenten gedaan. Vrouwen werden gesteriliseerd zonder verdoving, mannen gecastreerd. Er werden allerlei injecties toegediend waarvan men nu nog niet weet waar het toe diende. Kinderen werden 12 uur in de vrieskou gezet op blote voeten. Ziektes als lepra en tyfus werden geïnjecteerd om nieuwe medicijnen uit te proberen. Dokters traden op als chirurg zonder enige kennis van zaken op levende mensen die niet verdoofd werden. Weinigen hebben deze experimenten overleefd. Joseph Mengele was actief in kamp Birkenau maar pas na zijn vlucht uit Europa in 1948 zijn de gruweldaden die hij verricht heeft bekend geworden. De weinige overlevenden durfden niet te spreken over wat hen was overkomen.

De gaskamers in Birkenau zijn vernietigd (crematorium II, III, IV en V) maar crematorium I in Auschwitz is nog wel aanwezig. In Birkenau werden alle vernietigingen gedaan en de gaskamer in Auschwitz werd door de kampleiding gebruikt als schuilkelder. Door de verandering van bestemming is deze gaskamer bespaard gebleven. Later is deze gereconstrueerd door de schoorsteen terug te plaatsen en de ovens er neer te zetten wat wel originelen zijn.

Birkenau is ongeveer 26 keer groter dan Auschwitz.De barakken zijn van hout en niet van steen zoals in Auschwitz. Wat we vandaag gezien hebben was al indrukwekkend maar er was ook nog een derde gedeelte wat verwoest was. Bij aankomst zie je de bekende poort waaronder de trein door reed met de mensen aan boord die uit heel Europa kwamen.Direct na aankomst werd er een selectie gedaan door de kampdokter.(Zwangere) vrouwen, vrouwen met kleine kinderen, ouderen en gehandicapten werden direct via de Himmelstrasse (straat naar de hemel) de gaskamers ingeleid.

Degene die als gevangenen werden gehouden werden geregistreerd en ook getattoeerd. Het teken wat op hun gevangeniskleding werd genaaid gaf aan waarom ze gevangen zaten. Rode driehoek was een politieke gevangene, groene driehoek een crimineel (werden als toezichthouders ingezet en beter behandeld), en een rode en gele driehoek over elkaar (davidster) was een jood. Gemiddeld hield men het 5 maanden uit in Auschwitz voor men overleed. 1.300.000 mensen hebben er in de Auschwitzkampen gezeten en 1.000.000 heeft het niet overleefd. Onder hen waren de Hongaarse Joden de grootste groep.

Tot zover de meeste informatie die we vandaag mee hebben gekregen. Onze gids was zeer goed in het overbrengen van de geschiedenis maar ze vertelde het ook met een gevoel wat je tot nadenken stemde. Het was haast of ze er zelf bij was geweest maar daar was ze veel te jong voor. Ik vond vooral de gaskamer heftig maar ook het feit dat er groepen Joodse jongeren rond liepen waarvan een aantal soms emotioneel werd. De wetenschap dat zij 65 jaar geleden ook zo aan hun einde waren gekomen vanwege hun afkomst lijkt me behoorlijk heftig. Er was zelfs (undercover)bewaking bij hen aanwezig. Het idee dat mensen tot zulke gruweldaden in staat zijn geweest vind ik echt niet te bevatten. Yad Vashem in Jeruzalem was ook heel indrukwekkend maar hier zie je met eigen ogen in welke omstandigheden mensen geleefd hebben en loop je over de weg naar de gaskamer waar honderdduizenden mensen ons voor zijn gegaan, een lugubere gedachte. Dit mag nooit vergeten worden.

Ik had ergens gelezen dat je geen foto’s mocht nemen en had dus ook mijn camera niet bij. Achteraf mocht het wel maar ik vond het wel prima zo.Ik heb alles goed op me in kunnen laten werken en dit vergeet je toch nooit meer, met of zonder foto’s. De geplaatste afbeeldingen zijn gewoon van internet.

We sluiten zo ons bezoek aan Krakau wel indrukwekkend af maar het is ook een van de redenen om hier naar toe te gaan. Wij vonden Krakau een bijzondere stad met mooie, oude statige gebouwen, heel veel leuke restaurantjes en cafe’s, ontelbaar veel kerken, een interessante oude Joodse wijk en zeer veel historie. Ook onze B&B Cracow Days is zeker een aanrader. Morgen weer terug naar Breda en dan kunnen we uit gaan kijken naar onze volgende vakantie naar Cambodja over 5,5 weken.